OPINIE 
Er wordt weleens hoog opgegeven van een zogeheten ‘tweetrapstestament’. Daarbij wordt het mogelijk het vermogen in de familie te houden. In de praktijk kleven er behoorlijke nadelen aan deze complexe vorm. 
 
Jasper Nobel • verbonden aan notariskantoor Van Grafhorst in Utrecht 
 
In 2010 werden er in Nederland plotseling heel veel testamenten gemaakt. Het televisieprogramma Radar besteedde uitgebreid aandacht aan de erfbelasting. Het programma liet echtparen met kinderen aan het woord die zich niet bewust waren dat er ook erfbelasting verschuldigd is na het overlijden van de eerste ouder. Twee hoogleraren wezen erop dat je door een speciaal testament veel minder erfbelasting hoeft te betalen in deze situatie. Het programma gaf hoog op van het zogenaamde ‘tweetrapstestament’. Daarin kan de langstlevende tot enig erfgenaam worden benoemd en wordt geregeld dat het resterende vermogen na diens overlijden toekomt aan de kinderen. Dat klinkt in deze situatie nog niet zo gek. Maar in de praktijk wordt de constructie ook gebruikt om kinderen te dwingen het vermogen in de familie te houden. Ik heb mijn zorgen over de gevolgen van het tweetrapstestament en noem enkele nadelen. 
 
tegengesteld 
Een tweetrapsbepaling is allereerst lastig te begrijpen en moeilijk leesbaar vanwege de bepalingen die het testament bevat om de tegengestelde belangen van de erfgenaam en de toekomstige rechthebbenden goed te regelen. De erfgenaam heeft er belang bij om zoveel mogelijk te kunnen opmaken of te kunnen nalaten aan zijn eigen erfgenamen en om goederen te kunnen verkopen. De verwachter (degene die de resterende erfenis krijgt na het overlijden van de erfgenaam) heeft belang dat er zoveel mogelijk overblijft. 
 
De regeling wordt vooral gebruikt om kinderen te verbieden zelf te bepalen hoe zij de erfenis willen besteden. Zo wordt geprobeerd het vermogen in de familie te houden. Het wordt een kind verboden om vermogen aan anderen dan eigen familie na te laten. Er is kennelijk geen vertrouwen dat een kind zelf juiste afwegingen kan maken in de omgang met het vermogen. Een kind kan echter goede redenen hebben om het vermogen anders aan te wenden. Bijvoorbeeld om een partner verzorgd achter te laten of om een kind (in goed overleg) minder na te laten en/of een deel van de erfenis te besteden aan een goed doel. Een strenge tweetrapsbepaling kan een kind in wrok doen omzien naar de ouder die het kind via een testament klem heeft gezet ten aanzien van de ontvangen erfenis. 
 
Regelmatig bepaalt het testament dat de dwang vervalt wanneer een kind ‘vrijwillig’ het vermogen aan de eigen kinderen laat toekomen. Wanneer een kind zich in zijn eigen testament niet richt naar de eisen van de ouder, werken de testamentaire bepalingen van de ouder door en wordt het vermogen alsnog het eigendom van de aangewezen personen. Een kleinkind dat zo de erfenis van een grootouder verkrijgt na het overlijden van zijn eigen ouder, betaalt op deze wijze veel meer erfbelasting omdat de erfenis fiscaal geldt als erfenis van de grootouder (hoog tarief) en niet van een ouder (laag tarief). 
 
bijstand nodig 
Volgens het erfrecht is de erfgenaam verplicht om de toekomstige erfgenamen jaarlijks te informeren over de samenstelling van het vermogen dat onder het tweetrapstestament valt. Als over deze verplichting discussie ontstaat, dan is er al snel juridische bijstand nodig. De kosten die dat met zich meebrengt staan haaks op het voordeel dat wordt beoogd met de ingewikkelde regeling. De kosten van de afwikkeling van zo’n nalatenschap zijn hoger dan die van een gemiddelde erfenis. Dit nadeel geldt ook in de latere nalatenschap van de erfgenaam zelf. 
 
terughoudend 
Ik pleit niet voor een verbod op een tweetrapstestament maar wel voor een zeer terughoudend gebruik ervan. Soms is het een redelijke oplossing mits de ontvanger van de erfenis de vrijheid krijgt om het vermogen in bijzondere omstandigheden anders te bestemmen. Ook kunnen de beperkingen vervallen wanneer de erfgenaam een partner heeft of een bepaalde leeftijd bereikt.  
 
Een tweetrapstestament is dus lastig te begrijpen. De ontvanger wordt bovendien verplicht om de rest van zijn leven het ontvangen vermogen gescheiden van het overige vermogen te administreren en kan niet zelf bepalen waar het vermogen heen gaat bij het eigen overlijden. De drang om macht uit te oefenen over het na te laten vermogen eist zo uiteindelijk een hoge prijs mede door een uiteindelijk hogere aanslag voor de erfbelasting en de kosten van juridisch advies. Hierdoor kan onrust in een familie ontstaan. 
 
Regelmatig hoor ik wel erfgenamen zeggen dat ze last hebben van het testament van hun (groot)ouders. Wilt u niet zo herinnerd worden en heeft u de verleiding van een tweetrapstestament in het verleden niet kunnen weerstaan? Regel dan een eenvoudiger testament en laat uw erfgenaam zelf reageren op een (on)bekende toekomst. 
 
Hoe kan een tweetrapstestament in praktijk uitwerken? 
Een praktijkvoorbeeld van hoe een tweetrapstestament kan uitwerken: 
 
Moeder Rita heeft als ondernemer een groot vermogen verdiend. Zij laat elk van haar drie kinderen na aftrek van de erfbelasting 400.000 euro na. Al haar kinderen zijn getrouwd. Dochters Tamara en Gerlinde hebben elk meerdere kinderen. Zoon Joep heeft geen kinderen gekregen. Hij besteedt de erfenis geheel aan de koop van een huis waarin hij samen met echtgenote Hester woont. Hij heeft een bescheiden salaris en geen spaargeld. 
 
Zijn moeder Rita maakte een tweetrapstestament. Als één van haar kinderen overlijdt zonder kinderen, dan gaat het vermogen naar de andere twee kinderen, Joeps zussen dus. 
 
Joep overlijdt enkele jaren na zijn moeder. Het huis dat hij kocht met de erfenis van zijn moeder wordt automatisch het eigendom van zijn zussen Tamara en Gerlinde. Zij betalen hierover opnieuw twintig procent erfbelasting. Schoondochter Hester moet verhuizen en krijgt niks van het familiekapitaal. Tamara en Gerlinde verkopen de woning om de erfbelasting te betalen. Hester had zonder het tweetrapstestament de woning kunnen erven zonder erfbelasting te betalen. Volgens de wet zou ze een vrijstelling van 680.000 euro hebben. De afwikkeling van de nalatenschap van Joep verloopt moeizaam. Hester draait op voor de kosten van een advocaat en een notaris. Het lukt haar niet een huurhuis te vinden dat zij kan betalen van haar bescheiden (nabestaanden)pensioen en daarom gaat ze inwonen bij een oude tante. 

Wilt u meer informatie en/of advies? Neem dan gerust contact met ons op.